The negative effects of unethical design on humans and societies
طراحی، به‌عنوان یکی از ارکان اصلی شکل‌گیری تجربه انسانی در جهان امروز، نقشی اساسی در تعیین کیفیت زندگی افراد دارد. هرچند طراحی در نگاه نخست با مفاهیمی چون زیبایی، کارایی و نوآوری همراه است، اما در عمل می‌تواند منبعی برای بروز انواع آسیب‌ها نیز باشد. هنگامی که طراحی بدون درنظر گرفتن اصول انسانی، اخلاقی و اجتماعی انجام شود، نه‌تنها پاسخگوی نیازهای واقعی کاربران نخواهد بود، بلکه ممکن است پیامدهای ناگواری در ابعاد مختلف جسمی، روانی، اجتماعی، مالی و حتی اخلاقی به دنبال داشته باشد. این نوشتار به بررسی نمونه‌هایی از آسیب‌هایی می‌پردازد که ناشی از طراحی‌های نادرست یا غیراخلاقی در حوزه‌های گوناگون زندگی هستند.
۱. آسیب‌های جسمی
۱.۱. طراحی معماری خصمانه (Hostile Architecture):
استفاده از طراحی‌هایی مانند نیمکت‌های غیرقابل استراحت یا سطوح تیز در فضاهای عمومی برای جلوگیری از استراحت افراد بی‌خانمان، نمونه‌ای از طراحی خصمانه است که به آسیب‌های جسمی منجر می‌شود. Viterbi Conversations in Ethics
۱.۲. طراحی‌های نامناسب در وسایل حمل‌ونقل عمومی:
عدم رعایت استانداردهای ارگونومیک در طراحی صندلی‌ها یا فضاهای تنگ در وسایل حمل‌ونقل عمومی می‌تواند منجر به مشکلات جسمی مانند دردهای عضلانی یا اختلالات گردش خون شود.
۱.۳. طراحی‌های آسیب‌زننده در ابزارهای ورزشی:
استفاده از مواد بی‌کیفیت یا طراحی‌های نادرست در ساخت ابزارهای ورزشی می‌تواند به آسیب‌های جسمی ورزشکاران منجر شود.
۱.۴. طراحی‌های نامناسب در محیط‌های کاری:
عدم توجه به اصول ارگونومی در طراحی محیط‌های کاری می‌تواند منجر به مشکلات جسمی مانند اختلالات اسکلتی-عضلانی شود.
۱.۵. طراحی‌های آسیب‌زننده در محصولات مصرفی:
استفاده از مواد مضر یا طراحی‌های نادرست در محصولات مصرفی مانند لوازم خانگی می‌تواند به آسیب‌های جسمی مصرف‌کنندگان منجر شود.
۲. آسیب‌های مالی
۲.۱. طراحی‌های فریبنده در رابط‌های کاربری (Dark Patterns):
استفاده از طراحی‌هایی که کاربران را به انجام اقداماتی مانند اشتراک‌های پنهانی یا خریدهای ناخواسته ترغیب می‌کند، نمونه‌ای از آسیب‌های مالی ناشی از طراحی غیراخلاقی است.
۲.۲. طراحی‌های پیچیده در فرآیندهای مالی:
پیچیدگی‌های غیرضروری در فرآیندهای مالی مانند پرداخت‌ها یا بازپرداخت‌ها می‌تواند منجر به هزینه‌های اضافی برای کاربران شود.
۲.۳. طراحی‌های نامناسب در قراردادهای مالی:
استفاده از زبان پیچیده یا شرایط مبهم در قراردادهای مالی می‌تواند به سوءاستفاده از کاربران و منجر به خسارات مالی شود.
۲.۴. طراحی‌های آسیب‌زننده در بیمه‌ها و خدمات مالی:
عدم شفافیت یا طراحی‌های پیچیده در خدمات بیمه‌ای می‌تواند منجر به هزینه‌های اضافی یا پوشش‌های ناکافی برای کاربران شود.
۲.۵. طراحی‌های فریبنده در تبلیغات مالی:
استفاده از تبلیغات گمراه‌کننده یا اغراق‌آمیز در زمینه خدمات مالی می‌تواند به تصمیم‌گیری‌های مالی نادرست و خسارات مالی منجر شود.
۳. آسیب‌های روانی
۳.۱. طراحی‌های اعتیادآور در رسانه‌های اجتماعی:
استفاده از طراحی‌هایی که توجه کاربران را جلب کرده و آن‌ها را به استفاده مداوم از پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی ترغیب می‌کند، می‌تواند به مشکلات روانی مانند اضطراب یا افسردگی منجر شود.
۳.۲. طراحی‌های فریبنده در بازی‌های دیجیتال:
استفاده از طراحی‌هایی که کاربران را به خریدهای درون‌برنامه‌ای یا استفاده مداوم از بازی‌های دیجیتال ترغیب می‌کند، می‌تواند به مشکلات روانی مانند اعتیاد به بازی منجر شود.
۳.۳. طراحی‌های آسیب‌زننده در تبلیغات آنلاین:
استفاده از تبلیغات گمراه‌کننده یا فشار برای خرید در پلتفرم‌های آنلاین می‌تواند به احساس گناه یا اضطراب در کاربران منجر شود.
۳.۴. طراحی‌های نامناسب در محیط‌های آموزشی آنلاین:
عدم توجه به نیازهای روانی و اجتماعی دانش‌آموزان در طراحی محیط‌های آموزشی آنلاین می‌تواند به مشکلات روانی مانند انزوا یا استرس منجر شود.
۳.۵. طراحی‌های آسیب‌زننده در محصولات مصرفی:
استفاده از طراحی‌هایی که به احساسات منفی کاربران مانند شرم یا گناه دامن می‌زند، می‌تواند به مشکلات روانی منجر شود.
۴. آسیب‌های اجتماعی
۴.۱. طراحی‌های تبعیض‌آمیز در فناوری‌های دیجیتال:
عدم توجه به نیازهای گروه‌های مختلف اجتماعی در طراحی فناوری‌های دیجیتال می‌تواند به تبعیض و نابرابری اجتماعی منجر شود.
۴.۲. طراحی‌های نادیده‌گیرنده در فضاهای عمومی:
عدم توجه به دسترسی‌پذیری و نیازهای گروه‌های مختلف اجتماعی در طراحی فضاهای عمومی می‌تواند به انزوای اجتماعی و تبعیض منجر شود.
۴.۳. طراحی‌های آسیب‌زننده در رسانه‌های جمعی:
استفاده از طراحی‌هایی که گروه‌های اجتماعی خاصی را به حاشیه می‌رانند یا نمایشی نادرست از آن‌ها ارائه می‌دهند، می‌تواند به تقویت stereotypes و تبعیض اجتماعی منجر شود.
۴.۴. طراحی‌های نادیده‌گیرنده در سیاست‌گذاری‌های عمومی:
عدم توجه به نیازهای گروه‌های مختلف اجتماعی در طراحی سیاست‌گذاری‌های عمومی می‌تواند به نابرابری و بی‌عدالتی اجتماعی منجر شود.
۴.۵. طراحی‌های آسیب‌زننده در محصولات مصرفی:
استفاده از طراحی‌هایی که به گروه‌های اجتماعی خاص آسیب می‌زند یا آن‌ها را نادیده می‌گیرد، می‌تواند به تبعیض و نابرابری اجتماعی منجر شود.
۵. آسیب‌های اخلاقی
۵.۱. طراحی‌های فریبنده در تبلیغات آنلاین:
استفاده از تبلیغات گمراه‌کننده یا اغراق‌آمیز در پلتفرم‌های آنلاین می‌تواند به نقض اصول اخلاقیاعتماد و کاربران منجر شود.
۵.۲. طراحی‌های نادیده‌گیرنده در فرآیندهای تصمیم‌گیری:
عدم توجه به شفافیت و انصاف در طراحی فرآیندهای تصمیم‌گیری می‌تواند به نقض اصول اخلاقی و بی‌عدالتی منجر شود.
۵.۳. طراحی‌های آسیب‌زننده در رسانه‌های جمعی:
استفاده از طراحی‌هایی که اطلاعات نادرست یا گمراه‌کننده ارائه می‌دهند، می‌تواند به نقض اصول اخلاقی و اعتماد عمومی منجر شود.
۵.۴. طراحی‌های فریبنده در رابط‌های کاربری:
استفاده از طراحی‌هایی که کاربران را به انجام اقداماتی که به نفع آن‌ها نیست ترغیب می‌کند، می‌تواند به نقض اصول اخلاقی و اعتماد کاربران منجر شود.
۵.۵. طراحی‌های نادیده‌گیرنده در سیاست‌گذاری‌های عمومی:
عدم توجه به اصول اخلاقی در طراحی سیاست‌گذاری‌های عمومی می‌تواند به بی‌عدالتی و نقض حقوق بشر منجر شود.
۶. آسیب‌های ناشی از فناوری‌های نوظهور
۶.۱. طراحی‌های آسیب‌زننده در هوش مصنوعی:
استفاده از الگوریتم‌های تبعیض‌آمیز یا ناعادلانه در سیستم‌های هوش مصنوعی می‌تواند به نقض حقوق بشر و بی‌عدالتی منجر شود.
۶.۲. طراحی‌های آسیب‌زننده در رباتیک:
استفاده از ربات‌ها در محیط‌های کاری یا اجتماعی بدون در نظر گرفتن تأثیرات آن‌ها بر انسان‌ها می‌تواند به مشکلات اجتماعی و اخلاقی منجر شود.
۶.۳. طراحی‌های آسیب‌زننده در اینترنت اشیاء:
اتصال دستگاه‌های مختلف به اینترنت بدون در نظر گرفتن امنیت و حریم خصوصی کاربران می‌تواند به نقض حقوق و آسیب‌های اجتماعی منجر شود.
۶.۴. طراحی‌های آسیب‌زننده در واقعیت مجازی و افزوده:
استفاده از فناوری‌های واقعیت مجازی و افزوده بدون در نظر گرفتن تأثیرات روانی و اجتماعی آن‌ها می‌تواند به مشکلات روانی و اجتماعی منجر شود.
۶.۵. طراحی‌های آسیب‌زننده در فناوری‌های پوشیدنی:
استفاده از دستگاه‌های پوشیدنی بدون در نظر گرفتن حریم خصوصی و امنیت اطلاعات کاربران می‌تواند به نقض حقوق و آسیب‌های اجتماعی منجر شود.
طراحی، در صورت فقدان ملاحظات اخلاقی، اجتماعی و انسانی، می‌تواند منبعی جدی برای بروز آسیب‌های چندلایه و نظام‌مند در سطوح مختلف فردی و جمعی باشد. از آسیب‌های جسمی ناشی از طراحی‌های غیراستاندارد گرفته تا پیامدهای روانی، مالی، اجتماعی و اخلاقی که در اثر بهره‌گیری از الگوهای ناصحیح طراحی پدید می‌آیند، همگی حاکی از آن‌اند که طراحی صرفاً یک فرآیند فنی یا زیباشناختی نیست، بلکه پدیده‌ای پیچیده با پیامدهای میان‌رشته‌ای و عمیق است. بنابراین، ضروری است که رویکردهای طراحی با اتکا بر اصول عدالت اجتماعی، شفافیت، مسئولیت‌پذیری و احترام به کرامت انسانی بازتعریف شوند. تنها از رهگذر چنین رویکردی می‌توان انتظار داشت که طراحی نه به ابزاری برای بازتولید نابرابری‌ها و آسیب‌ها، بلکه به عاملی برای ارتقاء کیفیت زندگی و تقویت انسجام اجتماعی بدل گردد.
این منابع می‌توانند به شما کمک کنند تا با نمونه‌های انواع آسب‌ها بیشتر آشنا شوید:
1. آسیب‌های جسمی و بهداشتی
Wickens, C. D. (2002). Human Factors Engineering and Design (7th ed.). McGraw-Hill.
Parker, M., & D. M. Cullen (2014). Designing for Safety: Human Factors and Ergonomics in Product Design. Cambridge University Press.
Zhang, S., & Wang, L. (2015). "Human-centered design for user safety: The application of ergonomics in the development of consumer products," International Journal of Industrial Ergonomics, 46, 1-10.
Hancock, P. A., & Szalma, J. L. (2008). "Human factors and ergonomics: A systems approach to design and operation." Human Factors and Ergonomics in Manufacturing & Service Industries, 18(2), 138-153.
2. آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی
Friedman, B., & Kahn, P. H. (2003). "Human Values, Ethics, and Design." The Handbook of Human-Computer Interaction, Elsevier.
Sullivan, L., & McLaughlin, P. (2012). "Ethical issues in technology-driven product design." Ethics and Information Technology, 14(1), 15-27.
Binns, R. (2008). "Design, development, and ethics in the digital age." International Journal of Design, 2(2), 1-12.
Buchanan, R. (2001). "Design ethics: A basic introduction." The Idea of Design, 1-29.
3. آسیب‌های محیط زیستی
Manzini, E., & Vezzoli, C. (2003). Product-Service Systems and Sustainability: Opportunities for Sustainable Solutions. UNEP.
Brown, H. S., & Wyatt, J. (2010). "Design Thinking for Social Innovation." Stanford Social Innovation Review.
McDonough, W., & Braungart, M. (2002). Cradle to Cradle: Remaking the Way We Make Things. North Point Press.
Geskus, B., & Bocken, N. (2020). "Designing sustainable products and services: A review of the landscape of sustainable design." Journal of Industrial Ecology, 24(4), 689-705.
4. آسیب‌های روانی و شناختی
Norman, D. A. (2013). The Design of Everyday Things (Revised and Expanded Edition). Basic Books.
Hassenzahl, M., & Tractinsky, N. (2006). "User experience – a research agenda." Behaviour & Information Technology, 25(2), 91-97.
Bannon, L. J. (1991). "Designing interaction: Cognitive aspects of design." Proceedings of the 5th International Conference on Human-Computer Interaction, 171-175.
Roto, V., & Hassi, J. (2011). "User experience design and its ethical impact." Designing User Experience, 14(3), 128-134.
5. آسیب‌های اخلاقی و نابرابری
Dourish, P. (2017). The Right to Be Forgotten: Ethical Issues in Designing for Privacy. MIT Press.
Schneier, B. (2015). Data and Goliath: The Hidden Battles to Collect Your Data and Control Your World. W.W. Norton & Company.
Friedman, B., & Hendry, D. G. (2019). "Discriminatory Design: Ethical Implications in Design Decisions." Communications of the ACM, 62(7), 48-57.
Binns, R. (2019). "Social justice in design: Exploring ethical approaches to designing technology for marginalized communities." Design Issues, 35(1), 39-52.
6. آسیب‌های فرهنگی و تنوع
Duygu, M. (2014). "Cultural implications of design: Understanding ethical considerations in cross-cultural design." International Journal of Design, 8(2), 35-42.
Martin, B., & Gervais, M. (2013). "Designing for cultural diversity: Ethical challenges and opportunities." Design and Culture, 5(2), 243-265.
Wang, T., & Hou, T. (2011). "Understanding cultural differences in design: Insights into global ethical issues." International Journal of Human-Computer Studies, 69(1-2), 19-29.
Ehn, P., & Nilsson, E. (2014). Participatory Design: From Design Games to Design Work. Routledge.
مقالات مرتبط:
- نیت، تاثیر و آسیب: چرا باید درباره‌ی اخلاق طراحی فکر کنیم؟
- ۷ اصل طراحی جهانی
- طراحی برای فردا: گفتگو پیرامون طراحی اخلاقی
- طرح و نقشه‌ی اخلاقی برای مقابله‌ی مستقیم با معضلات طراحی
