Ethical Blueprints: Tackling Design Dilemmas Head-On
پیمایش چالش‌های اخلاقی در طراحی فقط برای اجتناب از مشکلات و تله‌ها انجام نمی‌شود، بلکه برای توسعه‌ی محصولاتی است که هم‌زمان برای کاربران، جامعه و تجارت خوب باشد.
در ابتدای امر، طراحی اخلاقی مفهوم ساده‌ای به نظر می‌رسد. "فقط چیزها را اخلاقی طراحی کنید ــ درست است؟" اما وقتی عمیق‌تر می‌شوید، متوجه می‌شوید که خیلی پیچیده‌تر است.
تصمیم‌گیری‌های اخلاقی در حرفه‌ی طراحی به دلایلی مهم و اساسی شده‌اند:
تأثیر طراحی فراتر از زیبایی‌شناسی یا عملکرد است زیرا طراحی بر نحوه‌ی تعامل مردم با فناوری و در نتیجه بر نحوه‌ی تعامل آنها با جهان تأثیر می‌گذارد.
انتخاب‌ها در طراحی می‌توانند پیامدهای اجتماعی قابل‌توجهی داشته باشند. این انتخاب‌ها از تضمین دسترسی برای همه کاربران ــ از جمله افراد دارای ناتوانی ــ تا چگونگی تداوم کلیشه‌ها و سوگیری‌های شناختی توسط طراحی را شامل می‌شوند. در زمینه‌ی طراحی با مخاطرات اخلاقی زیادی مواجهیم.
پاسخگویی کسب‌وکارها در قبال پیامدهای اخلاقی محصولاتشان رو به افزایش است. طرحی که اخلاق را در نظر نگیرد، فقط یک طراحی ضعیف نیست. بلکه یک ریسک است زیرا مشتریان نسبت به این عوامل بیشتر آگاه شده اند. آنها به احتمال زیاد با محصولاتی که با ارزش‌های آنها همسو هستند تعامل می کنند.
طراحی اخلاقی به فراگیرتر و عادلانه‌تر شدن جهان کمک می‌کند. با اتخاذ تصمیمات متفکرانه در طراحی، می‌توانیم به پر کردن شکاف‌ها، حذف موانع و ایجاد یک چشم‌انداز دیجیتالی عادلانه‌تر کمک کنیم.
بنابراین، برای ما، تصمیم‌گیری اخلاقی صرفاً یک افزوده به فرایند طراحی نیست ــ بلکه بخش جدایی ناپذیری از مسئولیت حرفه‌ای ماست.
خب، تصمیم‌گیری اخلاقی چیست؟
در واقع، تصمیم‌گیری اخلاقی همان ارزیابی پیامدهای اخلاقی انتخاب‌های شماست. در زمینه‌ی طراحی و UX، به این معنی است که چگونه کار شما نه تنها بر تجربه‌ی کاربر بلکه بر هنجارهای اجتماعی، حریم خصوصی فردی و رفاه و بهزیستی کلی تأثیر می‌گذارد. موضوع فقط اعتیاد‌آورتر کردن برنامه‌ها نیست. بلکه این است که بپرسید: "آیا اصلا باید در وهله‌ی اول اعتیادآور باشند؟"
چرا باید به آن توجه کنیم؟
معضلات اخلاقی در حوزه‌ی کاری ما رایج‌تر از آن چیزی هستند که فکر می‌کنید، مثلا هنگام طراحی فرایند ثبت‌نام برای یک برنامهی جدید، تیم طراحی برای به حداکثر رساندن ثبت‌نام تمایل به استفاده از«الگوهای تاریک» دارد، اما سوال این است که آیا آنها که اطلاعات کاربران را به اشتراک می‌گذارند، پیامدهای این فریب‌کاری را هم در نظر گرفته‌اند؟
احتمالا جنجال پیرامون آزمایش «سرایت عاطفی» (emotional contagion) فیس‌بوک را در سال 2014 به خاطر دارید. این شرکت فیدهای خبریِ حدود 700000 کاربر را دستکاری کرد تا بررسی کند که چگونه حالت‌های احساسی می‌توانند از طریق رسانه‌های اجتماعی پخش شوند. اگرچه نتایج این آزمایش داده‌های هیجان‌انگیزی را به همراه داشت، اما نگرانی‌های اخلاقی قابل‌توجهی را در مورد رضایت و دستکاری روانی در کاربران ایجاد کرد. این فقط نمونه‌ای بود که اهمیت ملاحظات اخلاقی را در طراحی و فرایندهای UX گوشزد می‌کرد.
«ضروری است که بدانیم هر تصمیم طراحی قادر است زندگی یک نفر را تحت‌تاثیر قرار دهد. هر تصمیم ما؛ از نحوه‌ی ارائه‌ی اطلاعات گرفته تا انتخاب‌های طراحی، می‌توانند به رفاه و بهزیستی کاربران کمک کرده و یا از آن بکاهد. به همین دلیل است که فکر کردن و صحبت درباره‌ی اخلاق ضروری است.»
سامانتا اوسیس
گام هایی برای حل معضلات اخلاقی (دوراهی‌های اخلاقی)
چگونه می‌توانیم در این راه ناهموار پیش برویم؟
در ادامه برای کمک به شما در تصمیم‌گیری اخلاقی در طراحی و UX یک راهنمای مرحله به مرحله آورده شده است.
مرحله‌ی 1: شناسایی معضل اخلاقی
به چه معناست: قبل از اینکه بتوانید مشکلی را حل کنید، باید بدانید که آن مشکل وجود دارد و اساسا چیست. یک معضل اخلاقی اغلب به این صورت است که در آن شما بین گزینه‌های متعددی که هر کدام پیامدهای اخلاقی خود را دارند سرگردان هستید.
نحوه‌ی انجام آن:
- خودآگاهی: عادت زیر سوال بردن انتخاب‌های طراحی را در خود پرورش دهید.
از خود بپرسید: «آیا این انتخاب به طور بالقوه مضر است یا نوعی دستکاری و بازیچه قرار دادن، محسوب می‌شود؟» - ورودی تیم: ملاحظات اخلاقی را در جلسات تیم مطرح کنید. دیدگاه‌های متفاوت، اغلب مسائلی را که باید در نظر بگیرید برجسته می‌کنند.
- بازخورد کاربر: به آنچه کاربران می‌گویند توجه کنید. بازخورد کاربران می‌تواند معدن طلایی برای شناسایی مشکلات اخلاقی ناخواسته باشد.
مرحله‌ی 2: جمع آوری اطلاعات
به چه معناست: جمع‌آوری اطلاعات به معنای تحقیق در مورد تاثیرات بالقوه‌ی تصمیمات شما است. در این مرحله شما فقط تجزیه‌وتحلیل نمی‌کنید، بلکه تأثیرات اجتماعی، عاطفی و روانی طراحی روی کاربران را نیز در نظر می‌گیرید.
نحوه‌ی انجام آن:
- ارزیابی تأثیر: چه کسانی تحت‌تأثیر این انتخاب قرار خواهند گرفت؟ چگونه؟ آیا اثر آن روی همه طرف‌های درگیر منصفانه است؟
- با متخصص مشورت کنید: از مشورت با افراد متخصص در اخلاق، حقوق یا علوم اجتماعی به منظور به دست آوردن درکی عمیق دریغ نکنید.
مرحله‌ی 3: ارزیابی گزینه های جایگزین
به چه معناست: برای رسیدن به هدف به‌ندرت می‌توان تنها یک راه را برگزید. ارزشیابی به معنای سنجیدن رویکردهای متفاوتی است که هدف یکسانی دارند اما ممکن است اخلاقی‌تر باشند.
نحوه‌ی انجام آن:
- طوفان فکری: تیم خود را برای ارائه‌ی راه‌حل‌های جایگزین گرد آورید.
- نمونه اولیه: نمونه‌های اولیه با دقت کم (low-fidelity prototypes) را برای بررسی رویکردهای مختلف ایجاد کرده و دوامشان را بیازمایید.
- بررسی اخلاقی: برای ارزیابی این گزینه‌ها از یک چارچوب اخلاقی استفاده کنید. این چارچوب می‌تواند یک لیست ساده از جوانب مثبت و منفی یا چیز رسمی‌تری مانند تجزیه‌وتحلیل SWOT باشد.
مرحله‌ی 4: تصمیم گیری
به چه معناست: این اصل قضیه است و به معنای انتخاب یک گزینه بر اساس نتایج ارزیابی اخلاقی شما می‌باشد.
نحوه‌ی انجام آن:
- تیم مشاوره: تصمیمات اخلاقی نباید به تنهایی گرفته شوند. تیم خود را جمع کرده و در مورد یافته‌هایتان بحث کنید.
- به دنبال ورودی خارجی باشید: گاهی اوقات، دریافت نظر شخص ثالث، مثلا فردی از هیئت اخلاق، تیم حقوقی، یا حتی تست کاربرِ متمرکز بر ابعاد اخلاقی، کمک‌کننده است.
مرحله‌ی 5: اقدام کنید
به چه معناست: وقتی تصمیم گرفتید، وقت آن است که آن را عملی کنید.
نحوه‌ی انجام آن:
- برنامه پیاده سازی: برای نحوه‌ی اجرای تصمیم خود برنامهی روشنی داشته باشید.
- ارتباط: وقتی تغییری را ایجاد کردید در مورد آن شفاف‌سازی کنید، به خصوص اگر این تغییر تجربه‌ی کاربر یا رویه‌های مدیریت داده را تحت‌تاثیر قرار دهد.
مرحله‌ی 6: در مورد نتیجه فکر کنید
به چه معناست: به منظور ارزیابی تصمیمات خود از دو منظر معیارها و ملاحظات اخلاقی تأمل نمایید تا به نتیجه‌گیری خوبی برسید.
نحوه‌ی انجام آن:
- مطالعات تکمیلی: به بازخورد و تجزیه‌وتحلیل کاربران نگاه کنید تا ببینید این تغییر چگونه بر رفتار و احساسات آنها تأثیر گذاشته است.
- تامل و بازتاب تیم: در مورد اینکه چه چیزی خوب است و چه چیزی باید برای تصمیم‌گیری اخلاقی آینده بهبود یابد با تیم خود صحبت کنید.
بیان یک تجربه
در اینجا می‌خواهم از تجربه‌هایم در دنیای واقعی برای شما مثالی بیاورم. من روی یک اپلیکیشن بهداشتی کار می‌کردم که به بیماران چندگانه Myeloma کمک می‌کرد برنامهی درمانی پیچیده‌شان را، که اغلب شامل داروهای مختلف، جلسات شیمی‌درمانی و مراجعه منظم به پزشک می‌شود، مدیریت کنند.
معضل اخلاقی زمانی به وجود آمد که ما به فکر ادغام ویژگی‌ای افتادیم که به اعضای خانواده اجازه می‌داد بر پایبندی به دارو و علائم بیمار از راه دور و از طریق برنامه نظارت کنند.
از یک طرف، این ویژگی می‌تواند برای بیماران مسنی که ممکن است داروی خود را فراموش کرده و یا علائم شدیدی داشته باشند مفید باشد، و شبکه‌ی ایمنی را برایشان فراهم کند. از سوی دیگر، این ویژگی می‌توانست در مورد حفظ حریم خصوصی و خشنودی آنها نگرانی‌های اخلاقی ایجاد کند. آیا می‌توانیم این ویژگی را به گونه‌ای اجرا کنیم که به استقلال و حریم خصوصی بیمار احترام بگذاریم؟
برای ارزیابی و رصد این موضوع و به منظور دریافت راهنمایی در مورد استانداردهای قانونی و اخلاقی با متخصصان مراقبت‌های بهداشتی مشورت کردم. همچنین از بیماران و خانواده‌هایشان در مورد ترجیحات و نگرانی‌هایشان پرسیدم.
بر اساس بازخوردها، من گزینه‌های طراحی مختلفی داشتم. یکی از آنها این بود که ویژگی نظارت توسط خود کاربر انتخاب شود. مورد دیگر این بود که به بیماران اجازه داده شود خودشان انتخاب کنند که کدام داده را می‌توانند به اشتراک بگذارند. همچنین به این فکر کردم که در مواقع اضطراری یک «دکمه‌ی هراس» اضافه کنم که در واقع یک روش محترمانه برای نظارت بر بیماران (با انتخاب خودش بیمار) بود.
پس از سنجیدن گزینه‌ها، یک رویکرد ترکیبی را اجرا کردم که انعطاف‌پذیری و حفظ حریم خصوصی کاربر را در نظرمی‌گرفت. بعد از راه‌اندازی برنامه کار من متوقف نشد و برای ارزیابی پیامدهای انتخاب‌‌هایم در دنیای واقعی به نظارت بر بازخورد کاربران و الگوهای استفاده ادامه دادم. واکنش‌های مثبت بیماران و اعضای خانواده‌شان و انتخاب ویژگی نظارت توسط آنها به من اطمینان داد که راه‌حل متعادلی پیدا کرده‌ام که به ایمنی و حریم خصوصی احترام می‌گذارد.
در این فرایند تصمیم‌گیری اخلاقی ساختاریافته، توانستم ویژگی‌ای طراحی کنم که نیازهای کاربر را برآورده کرده و در عین حال استانداردهای اخلاقی را نیز رعایت کند. شایان ذکر است که تصمیم‌گیری اخلاقی یک فرایند مداوم است. ما به جمع‌آوری بازخورد ادامه می دهیم و آماده‌ایم تا در پاسخ به نیازهای کاربر و ملاحظات اخلاقی، فرایند طراحی خود را تکرار کنیم.
به یاد داشته باشید، هدف فقط حل مشکلات طراحی نیست، بلکه هدف حل مشکلات به‌گونه‌ای است که به کرامت، استقلال و رفاه همه ذینفعان احترام بگذارد. این امر به ویژه در حوزه‌ی بهداشت و درمان مهم است، زیرا انتخاب‌های طراحی می‌توانند به طور مستقیم بر کیفیت زندگی افراد تاثیر بگذارند.
اندیشه‌ی پایانی
تصمیم‌گیری اخلاقی یک لیست و یا جعبه ابزار نیست بلکه یک فرایند مداوم است. با دنبال کردن این مراحل، برای رصد و پیمایش در حوزه‌ی چالش‌برانگیز اما حیاتیِِ " اخلاق در طراحی و UX"، مجهزتر می‌شوید. با گنجاندن ملاحظات اخلاقی در فرایند طراحی خود، گام بزرگی برای تبدیل شدن به یک طراح بزرگ و مسئولیت‌پذیر برداشته‌اید. بنابراین هرگاه در یک دوراهی اخلاقی قرار گرفتید، منفعل نباشید بلکه بیندیشید و اقدام کنید. با این کار کاربران ــ و وجدانتان ــ از شما تشکر خواهند کرد.
