Designer's Ethical Responsibility and Ethical Design

 by Ahmet Atak & Aydın ŞIK   

طراحی در گسترده‌ترین مفهوم به معنی ایده‌های عملی برای حل مشکل موجود تعریف می‌شود. طبق فرمان شماره‌ی 554 ترکیه در قانون مربوط به حمایت از طرح‌های صنعتی:

طراحی به کل یا بخشی از یک محصول یا اضافات روی آن اطلاق می‌شود که با حواس انسان درک می‌شود، مانند خط، شکل، فرم، رنگ، بافت، مواد، انعطاف‌پذیری و عناصر یا ویژگی‌های مختلفی که حواس انسان آن‌ها را تشخیص می‌دهد.

تعریف دیگر این است:

طراحی عبارت است از ظاهر عناصر یا ویژگی‌های مختلفی که با حواس انسان قابل درک است، مانند خط، شکل، رنگ، فرم، بافت، انعطاف‌پذیری مواد یا تزیین کل یا بخشی از یک محصول.

طراحی فرایندی از ایده تا محصول است. اساساً یک ایده از طریق فرایندهای زیر به محصول تبدیل می‌شود: تعریف مسئله (هسته‌ی اصلی)، تحقیق، اختراع و نوآوری، یافتن راه‌حل‌ها، انتخاب راه‌حل، طرح‌های مفهومی و سپس جزئیات، ساخت و محصول نهایی.

بیان روشی برای حل یک مشکل طراحی «ایده» نامیده می‌شود. یعنی راهی که در ذهن به تصویر کشیده شده است. هر طرحی دارای یک بازنمایی ذهنی (ایده) و یک شی (محصول) مربوطه است. ایده‌ها ابتدا به تخیل، سپس طراحی و در نهایت به قابلیت تولید نیاز دارند.

فلسفه و تخیل اساس اخلاق طراحی را می‌سازند. تخیل که یکی از مراحل اساسی تفکر انسان است به مجموعه‌ای از تأملات درباره یک مفهوم، موجودیت یا ایده در ذهن انسان گفته می‌شود. برای اشیا یا مفاهیمی که در ابتدا تصور می‌شوند، شاید ضروری به نظر نرسد اما از آنجایی که تخیل در زمینه‌ی مهندسی دارای ارزش است، باید به اصول علمی خاصی پایبند باشد. اینجاست که تفاوت اخلاقی بین طراح و فیلسوف واضح می‌شود.

طراحی به روند شکل دادن به اشیاء تصورشده (فیزیک هندسه)، نوآوری و اطمینان از سازگاری با محدودیت‌های موجود، ایمنی (تحلیل ریسک) و اخلاق مرتبط است. به طور کلی طراحی مراحل زیر را طی می‌کند: شناسایی مسئله، کسب اطلاعات لازم، انجام تحقیق برای راه‌حل‌های خلاقانه، ایجاد مدل برای راه‌حل ایده‌آل (حل تحلیلی)، ارزیابی راه‌حل ترجیحی و تهیه گزارش‌ها و طرح‌ها. در فرایند طراحی، ایجاد طرح‌ها، طراحی، ترسیم، روندها و اتودهایی برای ساخت یک شی یا سیستم مورد نیاز است. مرحله‌ی بعدی پس از طراحی، اجرای طرح (نمونه‌ی اولیه محصول) است.

طراحی محصول صنعتی می‌تواند راه‌حل‌هایی را برای نیازها و مشکلات مصرف‌کننده و مخترعان خلق کند. الزامات طراحیِ جامع مانند زیبایی‌شناسی، عملکرد، مسائل فنی، ارگونومی، انتخاب مواد، قابلیت فروش، اخلاق و غیره در طراحی محصولات صنعتی آموزش و اعمال می‌شود.

برای قرن‌ها، مردم هم زیبایی‌شناسی و هم بهترین طراحی محصول را برای رفع نیازها و حل مشکلات خود دنبال می‌کردند. اکنون در یک محیط رقابتی جهانی که مرزهای ملی حذف شده است، می‌توان با خلق طرح‌های خوب و جلب رضایت مشتریان در بالاترین سطح، در رقابت با سایر شرکت‌ها ایستادگی کرد.

اگرچه الزام طراحی مهم است، اما امروزه مشخص شده است که استفاده‌ی غیرمسئولانه از طرح با آسیب رساندن به انسان، محیط‌زیست یا نسل‌های آینده می‌تواند منجر به خسارات جبران‌ناپذیری شود.

به همین دلیل، اخلاق و ارزش‌های اخلاقی که مسئولیت وجدانی را بر عهده طراح می‌گذارد، قبلاً در الزامات طراحی گنجانده شده است. اخلاق طراحی محصول این آگاهی را ایجاد می‌کند که یک محصول صنعتی باید در مرحله‌ی طراحی و با استفاده از مهمترین معیارهای اخلاقی، قبل از اینکه برای محیط‌زیست یا انسان مضر باشد مورد بررسی قرار گیرد.

از آنجایی که طراح تمام مراحل یک طراحی را برنامه‌ریزی و تعیین می‌کند، عملا اخلاق اوست که معلوم می‌کند چگونه باید در مورد اصول اخلاقی طرح‌ها (Ethics + Morals) تصمیم‌گیری شود. درنتیجه از این منظر اگر طراح مسئول یک محصول باشد و سوء‌استفاده از محصول قطعی یا نامشخص باشد، باید این اختیار را داشته باشد که اخلاقی عمل کند.

ارتباط بین طراح و کاربر با طراحی انسان‌گرا (Human-Oriented Design) ایجاد می‌شود. طراح مسئول دردسترس‌بودن (Availability) محصول است. یعنی در اینجا کار طراح به امکان استفاده و دسترسی محصول مربوط است. طراحیِ ویژگی‌های محصول، کار طراح و مسئولیت اوست. همین امر در تمام مراحل توسعه‌ی یک محصول سیستماتیک با قطعات متعدد نیز صدق می‌کند، زیرا محصول نهایی، سیستمی از مجموعه‌های فرعی و قطعات است. این سیستم درخت محصول (Product Tree) نامیده می‌شود که در آن هر قسمت و مجموعه‌های فرعی آن یک سیستم به هم پیوسته مانند یک شجره‌نامه را تشکیل می‌دهند.

هنگام تجزیه‌وتحلیل ریسک، تک‌تک اعضای این شجره‌نامه تحت تحلیل ریسک قرار می‌گیرند. از نظر اخلاقی، هر زیرسیستم محصول باید در تمام مراحل توسعه تحلیل شود. بنابراین، باید پیش‌بینی کرد که آیا هر یک از محصولات فرعی و زیرمجموعه‌های آن می‌تواند در جای دیگری به اشتباه استفاده شود یا اینکه محصولی غیراخلاقی محسوب می‌شوند. در این مرحله، نقش و رفتار مهندس سیستم هم برای خود محصول و هم برای استفاده اخلاقی مهم است.

در این عصر، علم دیگر تنها به افشای واقعیات تجربی محدود نمی‌شود، بلکه وارد جهان‌بینی‌های سیاسی و اخلاقی جامعه شده و اقتدار جامعه را بیش‌ازپیش افزایش می‌دهد. برای مثال علم گرایی (Scientism) و فناوری‌گرایی (Technocracy) همه مشکلات جامعه را با توجه به دانش فنی تبیین می‌کنند و معتقدند که راه‌حل‌های آن‌ها فقط از طریق علم و فناوری قابل استخراج است. صلاحیت هنجاری علم و فناوری در حال رشد است، بنابراین به طور فزاینده‌ای از اصل بی‌طرفی علم فاصله می‌گیرد.

علاوه بر این، دانشمندان و مهندسان در جامعه نقش بسیاری دارند. با وجود این نقش‌های اثرگذار، از منظر اخلاقی، انتظار می‌رود که مسئولیت‌هایی متفاوت‌تری از سایرین داشته باشند. مثل این است که والدین تا یک سن خاص در قبال فرزندشان مسئولیت دارند. که به «مسئولیت پیشگیرانه (preventive responsibility)» معروف است. اردوغان آتاکار در سال 1997 اظهار داشت:

من به قضاوت دیگران فکر می‌کردم، اما هرگز به خودم فکر نمی‌کردم. به نظر من  اخلاق یک بازتاب است.

بازتابی از ژن‌ها، محیط خانوادگی و سال‌های اولیه تحصیل ما. در سال‌های بعد، به ویژه با ارتقا فرهنگ، آگاهی شما نسبت به شهروندی، شغل و ... تقویت می‌شود. اما رویکرد شما همیشه با تمرکز بر اولین نقطه شروع در حال گسترش است. این‌ها ابعاد روان‌شناختی و جامعه‌شناختی اخلاق هستند، هرچند از منظر زیست‌شناختی طراحی، اقدام خلاقانه‌ای است که برای ارتقای یک محصول یا خدمات انجام می‌شود و بر اساس برنامه‌ هدف خاصی را پی می‌گیرد.

با این حال، کیپوز و آتالای (2015) رابطه‌ی بین اخلاق و طراحی را به اختصار توضیح داده‌اند:

مفهوم طراحی اخلاقی یعنی آن طرح تحت چه شرایطی ایجاد، تولید و مصرف شده است. اخلاقی بودن یا نبودن یک طرح، وابسته به داوری‌ای است که یک سیستم و صنعت طراحی نهادینه‌شده در مورد طرح انجام می‌دهد. با در نظر گرفتن بازیگران اصلی این ساختار یعنی طراح، تولید‌کننده و مصرف‌کننده، مشاهده می‌شود که رابطه‌ی بین بازیگران خطی و سلسله‌مراتبی است و طراح و تولید‌کننده امکان دستکاری مصرف کننده را دارند.

فرایند طراحی شامل کل دوره از ایده تا اجرای اثر است. برای اینکه بتوان فرایند طراحی را کامل کرد، باید فکر ایجادشده در ذهن را به عمل و سپس به فرم تبدیل نمود. طراحی و اخلاق باید به‌عنوان یک کل یکپارچه در نظر گرفته شوند. تمامی مراحل و ذینفعان یک محصول طراحی‌شده باید به منشور اخلاقی احترام گذاشته و به مسئولیت‌های خود عمل کنند.

محصولی که بدون رعایت الزامات اخلاقی طراحی شده باشد، می‌تواند برای خود، محیط‌زیست، جامعه و مردم مضر باشد. به طور معمول، مهندس، طراح و طراح صنعتیِ محصول از ابتدای مراحل طراحی حضور دارند. به عبارت دیگر، آن‌ها از ابتدا و در زمان شکل‌گیری محصول سهم مهمی دارند. اگر این افراد طرح‌های خود را منطبق با محیط‌زیست و احترام به جامعه و ارزش‌های انسانی قرار دهند، طرح‌هایشان اخلاقی خواهد بود. آن‌ها در جامعه محترم‌تر و به اجرای مسئولیت جهانی خود اطمینان بیشتری خواهند داشت.

از دیدگاه اخلاقی، مسئولیت‌های یک مهندس بر اساس افراد و موسساتی که نسبت به آنها تعهد دارد به قرار زیر هستند:

1. مسئولیت در قبال جامعه؛
2. مسئولیت در قبال حرفه؛
3. مسئولیت در قبال کارفرما و مشتری؛
4. مسئولیت در قبال همکاران و زیردستان؛
5. مسئولیت در قبال خود.

علم و فناوری دیگر از نظر اخلاقی خنثی نیستند، بلکه مسئولیت اجتماعی دارند. به همین منظور برخی از بنگاه‌ها با شعارهایی مانند معماری سبز و فناوری اخلاقی جامعه را مورد خطاب قرار می‌دهند. (آیین‌نامه‌ی رفتار بین‌المللی سازمان ملل برای مقامات دولتی 1996).

در جهان رقابتی، سپردن مسئولیت‌ مجموعه‌ای از اصول و کدها به طراح و انتظار این که بتواند همه چیز را به صورت اخلاقی طراحی کند کافی نیست. علاوه بر این، کسانی که مسئولیت می‌پذیرند و یا می‌دهند نه تنها با قوانین اخلاقی حمایت نمی‌شوند، بلکه ارزش‌های اخلاقی مبتنی بر ارزش‌های اجتماعی را نیز پشتیبانی می‌کنند.

3- کمیته و کمیسیون اخلاق

در ترکیه، دستورالعمل‌های اخلاقی مربوط به قوانین پرسنل در موسسات عمومی در سال‌های 2004 و 2005، لازم‌الاجرا شدند. این اتفاق هنگامی رخ داد که ایجاد یک کمیته‌ی اخلاق و کمیسیون‌های مرتبط با عموم در دستور کار قرار گرفت. کمیته‌ی اخلاق مقامات دولتی در داخل نخست‌وزیری با 11 عضو تشکیل شده است که شورای وزیران این اعضا را انتخاب و منصوب می‌کند.

این قوانین و دستورالعمل‌هاست که اختیارات و مسئولیت‌های کمیته‌ها و کمیسیون‌های اخلاق را تعیین می‌کنند. افراد شاغل در این کمیته‌ها نیز مسئولیت وظایف و اختیارات خود و نیز نظارت و گزارش‌دهی را بر عهده می‌گیرند. یک کمیته‌ی اخلاق می‌تواند حداقل از سه عضو و با رعایت قوانین یا دستورالعمل‌ها تشکیل شود. بسیاری از موسسات و سازمان‌ها دارای کمیته‌های اخلاقی هستند، مانند حقوق بشر و تحقیقات، مسائل زیست‌محیطی، دانشگاهیان، دانشجویان، دانشگاه‌ها و تحقیقات علمی.

4- قوانین اخلاق طراحی از جمله اخلاق مهندسی

منشور اخلاقی مهندسین باید برای طراحان محصول نیز اعمال شود. در جلسه‌ی انجمن جهانی مهندسان در 5 اکتبر 1977، اصول بنیادین اخلاق مهندسی تعیین شد. این قوانین برای مهندسان 50 سال پیش نوشته شده‌اند. با این حال، باید برای اعمال مهندسین و طراحان اصلاح شده و با مشکلات اخلاقی امروزی سازگار شوند.

مواردی که مهندسین باید مدنظر قرار دهند:

• آنها باید ایمنی، سلامت و رفاه جامعه را در حین انجام وظایف حرفه‌ای خود در اولویت قرار دهند.
• فقط باید در حوزه‌ی تخصصی خود خدمات ارائه دهند. (اما اگر مهندسي در زمينه‌های مختلف متخصص باشد، می‌تواند در آن حوزه‌ها نيز خدمت كند. او نبايد با دانش ناقص در زمينه‌های ناآشنا خدمت كند.)
• آنها فقط باید گزارش‌های رسمی عینی و واقعی را منتشر کنند.
• در امور حرفه‌ای برای هر کارفرما یا مشتری معاون‌های صادقی باشند و از تضاد منافع جلوگیری کنند.
• آنها باید برای اعتبار خدمات خود شهرت حرفه‌ای ایجاد کرده و وارد رقابت ناعادلانه با دیگران نشوند.
• آنها باید برای حفظ و ارتقای عدالت، منزلت و ارزش حرفه‌ای تلاش کنند.
• آنها باید پیشرفت حرفه‌ای خود را با کارهایشان  ادامه دهند و زمینه‌ را برای پیشرفت حرفه‌ای مهندسان تحت نظارت خود فراهم آورند.

طراحان محصول برای حفظ و ارتقای استانداردهای اخلاقی، شأن رشته و شأن حرفه‌ای خود باید اصول اساسی زیر را رعایت کنند:

• استفاده از دانش و مهارت به نفع بشریت؛
• خدمت صادقانه و بی طرفانه و وفاداری نسبت به جامعه، کارفرما و مشتری؛
• تلاش برای افزایش شایستگی و شهرت تخصص (طراحی محصول)؛
• حمایت از انجمن‌های حرفه‌ای و فنی رشته‌های خود؛
• رد رشوه به هر طریقی؛
• عمل منصفانه نسبت به همه بدون در نظر گرفتن عواملی مانند نژاد، مذهب، جنس، سن، زادگاه یا ناتوانی جسمی.

5.  پیشنهادها و قدرت اخلاقی طراح 

آیا طراحی کردن در زمینه‌هایی که شفافیت اخلاقی ندارند اخلاقی است یا خیر؟

ممکن است زمینه‌هایی وجود داشته باشند که طراح احتمالا در تصمیم‌گیری برای آن‌ها با مشکل مواجه شود. به‌عنوان مثال، یکی از سوالاتی که در مقدمه مطرح شد این بود که آیا ابزار جنگی باید طراحی شوند؟ Güneş S استدلال کرد که مشکل را نمی‌توان فقط به طراح محدود کرد و می‌توان مانع استفاده از سلاح‌ها با تعادل بین طرفین شد و یا حداقل ساخت آن‌ها را کاهش داد.

تنظیم اصول اخلاقی برای یک طراح اسباب‌بازی کودک آسان‌تراست، (مواد غیرسمی را انتخاب کنید یا از لبه‌های تیز خودداری کنید تا از هر گونه آسیبی به کودک جلوگیری کنید. این‌ها احتمالاً منطبق با دیدگاه شرکتی است که طراح را استخدام می‌کند.) با این حال، هنگام طراحی یک هواپیما، تلفن‌همراه یا ماشین خودران که تخصص چندین نفر را با هم ترکیب می‌کند، اوضاع پیچیده‌تر می‌شود. اگر بدانیم احتمال تصادف با شخصی در حال عبور از خیابان یا برخورد با درختی در پیاده‌رو یا آسیب رساندن به فرد داخل ماشین وجود دارد، چگونه می‌توانیم یک ماشین خودران را برنامه‌ریزی کنیم؟ یا به‌عنوان یک طراح سازه، آیا می‌توانیم یک هواپیمای غیرنظامی را با وسایل الکترونیکی نظامی تجهیز و کنترل کنیم؟

بیشتر تاریخ مهندسی و علم مملو از اختراعاتی است که فراتر از زمینه‌ای که برای آن توسعه یافته‌اند، استفاده می‌شوند مانند موشک، دینامیت، TNT یا حتی LSD. آیا کار طراحان به اندازه‌ی کافی پیشگیرانه است که از هرگونه سوء‌استفاده احتمالی از محصولی که طراحی می‌کنند پیشگیری کند؟ حداقل، آن‌ها مسئولیت تلاش برای انجام این کار را دارند. آنها باید به‌عنوان یک روش رایج و معمول به تمام جنبه‌های محصولی که توسعه می‌دهند،؛ از جنبه‌های اخلاقی گرفته تا بررسی و محاسبه هزینه یا مسائل ریسک و غیره نظر داشته باشند.

طراحی یک محصول باید مشکلی را حل کند. راه‌حل آن مشکل باید به این سوال که آیا این راه‌حل اخلاقی است یا خیر پاسخ دهد و ذینفعان را در مورد مشکل اخلاقی آگاه کند. با این حال، یک طراح ممکن است نتواند در محصول خود تصمیمات اخلاقی را پیاده کند (زیرا احتمالا از لحاظ سلسله مراتب و جایگاه اجرایی بسیار پایین است). حل این وضعیت بسیار دشوار خواهد بود. در این شرایط، مایه‌ی تاسف است که طراح فاقد قدرت اجرای تصمیمات اخلاقی پیرامون طراحی است، زیرا او نمی‌تواند  نظم سلسله‌مراتب کاری را نقض کند یا در مورد استفاده‌ی اخلاقی آتی از محصول نهایی یا راه‌حل طراحی تصمیم‌گیری کند.

همچنین حوزه‌هایی وجود دارند که مشخص نیست آیا به طور کلی اخلاقی هستند یا خیر. تولید انرژی اتمی، به دست آوردن انرژی حرارتی توسط منابع فسیلی (آلودگی هوا)، استفاده‌ی نابرابر از منابع طبیعی در سطح جهان، قطع جنگل‌ها، داروهای شیمیایی و ... زمینه‌هایی هستند که در آن‌ها مسئولیت اخلاقی طراح برای انجام طراحی‌های اخلاقی درخواست می‌شود. آیا برای یک طراح اخلاق‌مدار امکان طراحی محصولاتی مانند ابزار و ماشین‌آلات در چنین زمینه‌هایی وجود دارد؟ به نظر می‌رسد که وضعیت جهان نمی‌تواند پاسخ‌های قابل‌فهم اقناع‌کننده‌ای برای این سؤالات جهان‌شمول و مشابه آن‌ها پیدا کند.

محصولاتی که با حسن‌نیت طراحی شده‌اند، متاسفانه به دلیل استفاده‌ی نامناسب بد می‌شوند. آیا می‌توان سوء‌استفاده احتمالی از طرح‌ها را پیش‌بینی کرد؟ سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا طراح می‌توانسته ویژگی‎‌هایی را اضافه کند که امکان سوءاستفاده را حذف کند؟

خطرات این محصولات در هنگام توسعه آن‌ها مورد تجزیه‌وتحلیل قرار می‌گیرند. خطرات احتمالی از قبل تعیین شده و پیشنهاداتی در مورد اقدامات متقابل ارائه می‌شوند. اوزون و ساغلام (2005) به طور علمی بررسی و ثابت کرده‌اند که علم و فناوری (و بنابراین دانشمندان و مهندسان) مسئولیت‌هایی در قبال جامعه دارند.

اقتدار جامعه‌شناختی ــ سیاسی (Sociological–Political) علم و فناوری نیز افزایش یافته است. والدین در قبال فرزندشان توسط جامعه مسئول شناخته می‌شوند. به طور مشابه، دانشمندان و مهندسان در قبال جامعه مسئولیت اخلاقی دارند. این واقعیت که دانشمندان و مهندسان می‌توانند بر اساس اختیارات خود در مکانیسم‌های تصمیم‌گیری عمل کنند، خود مشکل دیگری است. میزان مسئولیت در قبال جامعه‌ای که در آینده‌ی نزدیک در حال شکل‌گیری است بسیار زیاد است، مانند مورد «بمب اتمی». یک دانشمند، مهندس یا طراح تا چه میزان مسئولیت طراحی اخلاقی دارد؟

علاوه بر پیچیدگی سیستم در حال طراحی، ذینفعان زیادی از جمله طراحان، دانشمندان، مدیران و غیره وجود دارند. رفتار غیراخلاقی یک ذینفع می‌تواند به طور کلی بر رفتار اخلاقی تأثیر منفی گذاشته و منجر به پیامدهای غیراخلاقی شود.

با این حال، اگر طراح در ابتدای طراحی یک محصول و در مرحله‌ی ایده به این نتیجه برسد که محصولش ممکن است منجر به رفتارهای غیراخلاقی شود، حداقل از همان ابتدا می‌تواند به همه‌ی ذینفعان هشدار دهد که آگاهانه، مسئولانه و اخلاقی عمل کنند. بنابراین، مسئولیت طراح برای ارائه‌ی اطلاعات اجرایی خواهد شد.

آندریاس اسپان (2011) معتقد است مفهوم «تکنیک متقاعد‌کننده» (Persuasive Technique) اخلاق منطقی را تعریف کرده و اطلاعات آموزنده‌ای را ارائه می‌دهد. این تکنیک در بسیاری از زمینه‌ها روشی سازنده ارائه داده و تصمیماتی می‌گیرد که بر ایمنی تاثیر می‌گذارند.

برای مثال هنگام رانندگی با خودرو می‌توان از سرعت، دمای موتور، کاهش روغن موتور و غیره برای هشدار به راننده در مورد خطرات احتمالی استفاده کرد. آندریاس اسپان بیان می‌کند که از تکنیک متقاعد‌کننده می‌توان به طور موثری برای برانگیختن اخلاق فنی متقاعد‌کننده استفاده کرد و سه اصل زیر را پیشنهاد می‌کند:

• قضاوت‌های اخلاقی باید مبتنی بر اصول عقلانی توسعه یافته و حمایت شوند و از طریق شواهد عقلانی مورد استفاده قرار گیرند.
• برای اخلاقی بودن یک عمل، انگیزه عمل باید نقش محتوای اخلاقی بینش عقلانی را نیز در نظر بگیرد.
• تحقق اجتماعی و ارتقای اهداف اخلاقی با پیشنهاد، حمایت، سنجش عقلانی و استفاده از روش‌های تصمیم‌گیری مؤثر در هر دو مکانیسم تصمیم‌گیری عمومی و اجتماعی به بهترین وجه محقق می‌شوند.

همانطور که مشاهده می‌شود در برخی زمینه‌ها طراح نمی‌تواند مسئولیتی را به دوش بکشد اما این تغییری در واقعیت کار ایجاد نمی‌کند. از نظر کاربری، طراحی یا اخلاقی است یا خیر. به عبارت دیگر طراح باید امکان استفاده غیراخلاقی را در مرحله‌ی طراحی در نظر گرفته و اقتدار و اراده‌ی خود را برای امتناع از انجام طرح نشان دهد.

توجه به مراحل زیرمی‌تواند در چالش تصمیم‌گیری اخلاقی کمک‌کننده باشد:

• مشکلی که باید در مورد آن تصمیم‌گیری شود را تعریف کنید.
• ذینفعان را مشخص کنید.
• اصول اساسی اخلاقی، قوانین، مقررات و غیره را تعیین کنید.
• تصمیمات جایگزین و روش‌ها را مشخص و ارزیابی کنید.
• نظرات متفاوت را جستجو کنید.
• در مورد اخلاق تصمیم بگیرید و اقدام کنید.

در صورت انجام کار یا عملکرد نادرست، اگر جامعه فکر کند که ممکن است ضرر آشکاری را متحمل شود، می‌تواند بر اساس منشور اخلاقی طراح به شرح زیر اقدام کند:

• مشکل را به اطلاع کسانی برساند که در موقعیت تصمیم‌گیری هستند و نگرانی خود را ابراز کند.
• تمام راه‌ها را امتحان کرده تا بلافاصله تغییرات یا مداخلات لازم را در محیط کار برای از بین بردن آسیب انجام دهد.
• هرگونه اعتراضی مبنی بر اشتباه بودن کار یا عمل و آسیب دیدن جامعه را جمع‌آوری و به اطلاع ناظر برساند.
• شواهد را به مقامات ذیصلاح ارائه  دهد.

6. چشم انداز طراحی اخلاقی

چالش تصمیمات اخلاقی و قیود محدود‌کننده در طراحی، طراحان را وادار می‌کند تا تابع کمیته‌ها یا کمیسیون‌های اخلاقی باشند. شاید ضرورت طراحی اخلاقی بتواند دید و فضای کاری جدیدی را برای طراح بگشاید.برنامه‌ی طراحی اخلاقی در شهر از BBC ، موارد زیر را مطرح می‌کند:

با تأثیر بلایای طبیعی مانند خشکسالی و سیل، اکنون طراحان مد به دنبال طراحی‌های حساس‌تر به محیط‌زیست هستند. علاوه بر این، برخی از فروشگاه‌های زنجیره‌ای بزرگ با بحث‌های جدی‌تری در مورد شیوه‌های کار خود مورد انتقاد قرار می‌گیرند. طراحان می‌گویند که زیبایی و حساسیت به محیط‌زیست می‌توانند در کنار هم وجود داشته باشند. «هر کس باید در رشته‌ی خود متخصص شود. اما وقتی انسان طرحی را کپی می‌کند، باید بداند که صدها نفر در آن حق دارند (قول: عدل پایه‌ی همه چیز است!).

در سال 2011، انجمن طراحان صنعتی آلمان (VDID) آیین‌نامه‌ی «اخلاق برای طراحان» را تصویب و در مجمع عمومی منتشر کرد. این آیین‌نامه برای هدایت رفتار تجاری و مسئولیت‌های کاری روزانه در نظر گرفته شده است. قابل‌توجه‌ترین جمله‌ی آن به شرح زیر است:

«طراحان صنعتی همیشه مردم را موردتوجه قرار می‌دهند. به همین ترتیب، در سایر نیازها نیز طراحی خوب همیشه نیازهای طراحی عملکردی، روانی و اجتماعی ــ فرهنگی افراد را برآورده می‌کند. یک طراحی خوب باید از نظر انرژی، پیچیدگی، مفید بودن و غیره نیز تاثیرگذار باشد.

برای جهانی زیست‌پذیر که در آن انسان‌ها مسئولیت وجدانی خود را در قبال نسل‌های آینده انجام می‌دهند، باید طرح‌هایی با ملاحظات  قوانین اخلاقی ایجاد شود.

7. نتیجه‌گیری

این مقاله مسئولیت طراح را در قبال جامعه و بشریت در آینده شرح می‌دهد. چارچوبی انتزاعی برای اخلاق طراحی تعریف و ترسیم کرده، سپس مفاهیم رایج برای آن و چگونگی ارتباط طراحی و اخلاق را تشریح می‌کند.

نقطه‌ی شروع طراحی و اخلاق، ایده‌ها و افکار هستند. طراحی شکل دادن و ترسیم فکر است. فرم هندسی اکنون می‌تواند مورد سوال قرار گیرد. یا اخلاقی است یا غیراخلاقی، در حالی که قبلا چنین نبود. توجه به اخلاق در تمام مراحل طراحی و چرخه‌ی عمر محصول مهم است. در این مقاله سعی شده است تا اصول و کدهای اخلاقی بر حسب مسئولیت‌های اخلاقی طراح آشکار شوند.

همچنین تاکید شد که طرح‌های خوب طرح‌های اخلاقی هستند و طراح موظف است الزامات اخلاقی را در نظر بگیرد. انجام تجزیه‌وتحلیل ریسک و اقدامات متقابل محصولات طراحی‌شده قبل از استفاده پیشنهاد شده است و تجزیه‌وتحلیل‌های اخلاقی نیز باید به روشی مشابه انجام شوند.

این مقاله مشخص کرد که طراحان هنگام طراحی در برخی از صنایع، مانند صنایع دفاعی یا بخش‌های مشابه، با چالش‌های دشواری در تصمیم‌گیری روبرو هستند. در چنین مواردی، آنها دارای مسئولیت‌های اخلاقی مانند اطلاع‌رسانی به سرپرست خود می‌باشند. همچنین در این مقاله اقداماتی برای افزایش قدرت اخلاقی طراح تشریح شد و پیشنهادات مؤثری هم برای حل مسائل مرتبط ارائه گردید. حداقل مسئولیت طراح این است که ذینفعان را در مورد تمام مراحل چرخه‌ی عمر محصول آگاه کند. تمامی مراحل و ذینفعان یک محصول طراحی‌شده باید به منشور اخلاقی احترام گذاشته و به مسئولیت خود عمل کنند.

در نتیجه، طرح‌های عالی آن‌هایی هستند که در آن‌ها طراح مسئولیت اجتماعی و معیارهای اخلاقی محصول طراحی‌شده را در نظر می‌گیرد. اگر بخواهیم در آینده دنیایی قابل‌زندگی را به فرزندانمان تحویل دهیم، باید معیار طراحی اخلاقی را به عنوان یکی از اصول اولیه الزامات طراحی پذیرفته و اجرا کنیم.

پایان

مسئولیت اخلاقی طراح و طراحی اخلاقی ــ بخش اول

منبع:https://www.researchgate.net/publication/335564552_Designer%27s_Ethical_Responsibility_and_Ethical_Design